Samokształcenie kierowane
Wprowadzenie opisuje formę szkolenia przewidzianą przez Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27.07.2004 r. § 1a pkt 5. To sposób nauki oparty na materiałach przygotowanych przez organizatora z zapewnieniem konsultacji z wykładowcą.
Metoda ta znajduje zastosowanie w zakresie bezpieczeństwa higieny pracy i może zastąpić tradycyjne szkolenia bhp dla większości grup poza stanowiskami robotniczymi (§ 15 ust. 1-2). Minimalny wymiar godzin wynika z ramowych programów załącznika nr 1 (8–64 godz.).
Proces obejmuje przekazanie materiałów, możliwość konsultacji oraz egzamin przed komisją organizatora, który nie może być zdalny (§ 16). Dzięki temu forma gwarantuje spójność wiedzy i wymogi formalne, a jednocześnie daje elastyczność w organizacji pracy.
W kolejnych częściach omówimy, jakie materiały powinien przygotować organizator, które grupy osób i pracodawców mogą z tej formy korzystać oraz jak zaplanować szkolenie, by uzupełnianie wiedzy przebiegało efektywnie i zgodnie z przepisami.
Samokształcenie kierowane
Model szkoleń przewidziany w rozporządzeniu opiera się na przekazaniu materiałów przez organizatora i dostępnych konsultacjach. To formalna forma szkolenia umożliwiająca uzyskanie, aktualizowanie lub uzupełnianie wiedzy na podstawie przekazanych materiałów, przy zapewnieniu kontaktu z wykładowcą (§ 1a pkt 5).
Celem w zakresie bezpieczeństwa higieny pracy jest zapoznanie z zagrożeniami, środkami zapobiegawczymi, przepisami i praktycznymi umiejętnościami reagowania oraz udzielania pierwszej pomocy (§ 3). Pracodawca musi organizować szkolenia przed dopuszczeniem do pracy i okresowo, w czasie pracy, zgodnie z art. 237(3) k.p.
W praktyce e‑learning to tylko jedno z narzędzi. Prawo dopuszcza także przesyłkę materiałów pocztą lub inne kanały, o ile organizator zapewni komplet skryptów i konsultacji. Brak konsultacji lub niedopasowanie do ramowych programów unieważnia formę jako pełnoprawne samokształcenia kierowanego.
Kto i kiedy może szkolić się w tej formie BHP
Nie każde szkolenie BHP można przeprowadzić w trybie samodzielnym; prawo wyznacza dokładne grupy uprawnione do realizacji okresówek w formule z materiałami i konsultacjami.
Grupy uprawnione
Z samokształcenia kierowanego mogą korzystać pracodawców, osoby kierujących pracownikami, pracownicy inżynieryjno‑techniczni, pracownicy służby BHP oraz administracyjno‑biurowi i inne osoby narażone — w zakresie szkoleń okresowych (§ 14 ust. 2).
Wyłączenia
Pracownicy na stanowiskach robotniczych realizują okresowe szkolenia wyłącznie jako instruktaż przy stanowiskach pracy. Forma z materiałami i konsultacjami nie jest tu dopuszczalna (§ 15 ust. 1-2).
Wstępne vs okresowe
Szkolenia wstępne, czyli instruktaż ogólny i stanowiskowy, zawsze odbywają się w formie instruktażu stacjonarnego (§ 10-11). Natomiast samokształcenia dotyczą tylko szkoleń okresowych.
Dopuszczalne formy dla uprawnionych
Dla uprawnionych grup do wyboru są kurs, seminarium lub samokształcenie. Wybór powinien zależeć od charakteru ryzyka, programu i zadań stanowiska. Konsultacja ze służby BHP pomaga dobrać najlepszą formę i zachować zgodność z wymaganiami.
Jak wdrożyć samokształcenie kierowane krok po kroku
Zacznij od programu opartego na ramowych programach (załącznik nr 1). Organizator powinien jasno określić cele, minimalny wymiar godzin, zakres tematów i kryteria zaliczenia. Program warto konsultować z pracownikami, by dostosować czas i częstotliwość zajęć.
Przygotuj komplet materiałów: skrypty, aktualne przepisy i pytania kontrolne. Materiały muszą być spójne z praktyką firmy i specyfiką stanowisk oraz wspierać zdobywanie wiedzy.
Zorganizuj łatwe kanały konsultacji z wykładowcą: telefon, e‑mail i wideokonferencja. Uczestnicy muszą mieć szybki dostęp do informacji i pomocy, gdy pojawią się wątpliwości.
Szkolenia odbywają się w czasie pracy i powinny być ewidencjonowane. Jeśli realizacja koliduje z grafikiem, rozważ konsekwencje nadgodzin. Monitoruj postępy i dostępność materiałów.
Egzamin, zaświadczenie i archiwizacja
Egzamin końcowy przeprowadza komisja organizatora i nie może być zaliczany zdalnie. Przygotuj listy obecności, protokoły i kryteria oceny.
Po pozytywnym wyniku wydaj zaświadczenie. Wszystkie dokumenty — program, listy, protokoły, potwierdzenia przekazania materiałów — zarchiwizuj zgodnie z polityką szkoleń i wymaganiami kontroli. Zaangażuj służby BHP, by zapewnić zgodność z celami bezpieczeństwa.
Czas trwania, zakres i czynniki ryzyka w BHP
Minimalny wymiar godzin oraz zakres treści zależą od grupy zawodowej i występujących zagrożeń. Przy planowaniu uwzględnij rodzaj pracy, warunki i ryzyka, by szkolenia były skuteczne i zgodne z przepisami.
Minimalne godziny: od 8 do 64 lekcyjnych
Ramowe programy (załącznik nr 1) wskazują minimalne wymogi: pracodawcy wykonujący zadania służby BHP – 64 godz.; służby BHP – 32 godz.; pracodawcy i osoby kierujące oraz pracownicy inżynieryjno‑techniczni – 16 godz.; administracyjno‑biurowi, inni narażeni i robotnicze – min. 8 godz.
Uwzględnianie czynników szkodliwych
Planując szkolenia, weź pod uwagę czynniki szkodliwe dla pracy: fizyczne, chemiczne i organizacyjne. Jeśli na stanowiskach występują elementy szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne operacje, rozszerz program ponad minimum.
W programie zaznacz procedury awaryjne i pierwszą pomoc. To zwiększa gotowość pracowników i bezpieczeństwo higieny pracy.
Weryfikacja efektów nauki — rola egzaminu
W formie samokształcenia realny czas nauki bywa trudny do zmierzenia. Dlatego kluczowa jest weryfikacja efektów podczas egzaminu. Przygotuj pytania praktyczne i zadania sytuacyjne, by sprawdzić umiejętności, nie tylko wiedzę teoretyczną.
Zaświadczenie powinno wykazywać minimalne godziny wymagane dla danej grupy, nawet jeśli uczestnik ukończył materiał szybciej.
Podsumowanie: bezpieczne, zgodne i elastyczne szkolenia BHP dziś
W praktyce wybór formy szkolenia powinien równoważyć elastyczność z wymogami dokumentacyjnymi i egzaminacyjnymi.
Samokształcenia kierowanego łączy materiały, konsultacje i egzamin przed komisją organizatora, co daje zgodność z przepisami oraz realne wsparcie dla pracowników. Egzamin nie może być zdalny, a szkolenia odbywają się w czasie pracy.
Dla pracodawców, osób kierujących pracownikami i pracowników służby to wygodna opcja, pod warunkiem zachowania minimalnych godzin i zakresu z załącznika nr 1. Dbaj o jakość treści, dostępność konsultacji i porządek dokumentacji, by podnieść bezpieczeństwa higieny pracy.
Podsumowując: odpowiednio zaplanowane samokształcenia kierowanego to oszczędność czasu i realne wsparcie dla ochrony zdrowia pracowników. Uzgodnij role organizatora i służb wewnętrznych, by cykl szkoleń przebiegał płynnie i był dobrze udokumentowany.